خانواده موفق و خانواده متعالی

بسم‌ا...الرحمن الرحیم و به نستعین. با عرض سلام و احترام خدمت دانشجویان عزیز؛ زوجین بزرگواری که یکی از انتخاب‌های مهم زندگی‌شان را انتخاب کردند و به هر جهت تحت عنوان ازدواج یک پیمان انشاءا... ابدی را با همسرشان شکل داده‌اند.

امروز می‌خواهم راجع به خانواده موفق و خانواده متعالی برایتان صحبت کنم.

یکی از مؤلفه‌هایی که اگر ویژگی‌های آن را بدانیم خیلی می‌تواند در آرامش‌بخشی و اصطلاحاً احساس خوشایندی که زوجین باید داشته باشند؛ به آن انشاءا... دست پیدا کنند.

سرفصل‌هایی که به نظرم می‌رسد در این برنامه باید خدمت‌تان تقدیم کنم این است:

ما ابتدا مؤلفه‌های خانواده‌های موفق را توضیح خواهیم داد

و بعد از آن راهکارهایی که می‌تواند ما را به این خانواده موفق برساند

و در نهایت عواملی که در خانواده موفق و متعالی را تهدید می‌کند.

در این سه سرفصل بنده نکاتی را راجع به خانواده موفق خدمت‌تان تقدیم خواهم کرد.

یکی از نکات مهمی که دوستان باید خوب به آن توجه کنند فلسفه ازدواج است که وقتی ما در آیات قرآن مجید و فرمایشات دینی دقت می‌کنیم و حتی صحبت‌های متخصصین در خصوص حوزه خانواده؛ این ویژگی یکی از مؤلفه‌ها و یکی از خروجی‌ها و اهداف مهم ازدواج بحث "آرامش‌دهی" هست که قرار است دختر و پسر تحت عنوان آن موضوع ازدواج؛ به آن آرامش دست پیدا کنند. بنابراین مسئله ازدواج در حقیقت باید خروجی آن آرامش و کمال و رشد فردی و اجتماعی رساندن خودمان باشد.

در این زمینه احساس می‌کنم اگر دوستان بتوانند در خصوص ویژگی‌هایی که می‌تواند در بین زوجین شکل بگیرد و با مؤلفه‌هایی که عرض کردیم بوجود بیاید تا انسان و زوجین بتوانند به آن آرامش دست پیدا کنند؛ می‌توانیم تحت عنوان ویژگی‌های خانواده موفق و متعالی از آن نام ببریم.

می‌گویند یکی از مؤلفه‌ها و ویژگی‌های خانواده موفق، الگو و ویژگی‌ای هست به نام ویژگی عشق و صمیمیت در برابر الگوی دل‌زدگی و در اصطلاح ما می‌گوییم میل. پس یکی از مؤلفه‌های خانواده موفق وجود یا مراقبت از الگوی عشق یا دل‌دادگی است که در کنار آن زوجین بزرگوار و جوانی که از دو بستر متفاوت فرهنگی؛ اجتماعی، تحصیلاتی و حتی سنی، بنابراین یکی از اهدافی که خانواده موفق باید بدان دست پیدا کند داشتن الگوی عشق است. من چند مؤلفه در خصوص الگوی عشق توضیح می‌دهم که اگر این را دوستان بدانند خیلی کمک می‌کند که زندگی از آن حالت Disenchantment یا دل‌زدگی، یا دلسردی خانواده موفق دور بشود. یکی از ویژگی‌هایی که خانواده موفق دارد در حقیقت مراقبت از الگوی عشق و صمیمیت است. تعریفی که از عشق می‌کنند، ما در تعالیم دینی خودمان هم داریم در سورة مبارکه روم/21 که آنجا خدای متعال می‌فرماید دوتا از مؤلفه‌های خانواده موفق، خانواده‌هایی که ما می‌گوییم آیت الهی هستند یکی رحمت و یکی محبّت است که جالب است این را دوستان بدانند که من این را در سخنرانی‌هایم برای خانواده‌های بزرگوار عرض می‌کنم که علامه طباطبایی(ره) تفسیری در ذیل این آیه دارند (سوره روم / آیه 21) که می‌فرمایند محبّت یک ارتباط دوطرفه هست، یعنی همانقدر که شما محبّت می‌دهید انتظار دارید که بازخورد مثبت پس داده شود. قرآن می‌فرماید که زن و شوهرهای موفق، زن و شوهرهایی که متعالی هستند در کنار محبّتی به یکدیگر دارند – که عرض کردیم محبّت یک رابطه دوطرفه هست همانقدر که من خوب با همسرم صحبت می‌کنم انتظار دارم ایشان هم با من خوب صحبت کند، همان ادبیات مثبتی که من با همسرم صحبت می‌کنم همسرم هم همان ادبیات مثبت را بازخورد بدهد- اما قرآن یک نگاه خیلی قشنگ و متعالی‌ای نسبت به مقوله ارتباط و ویژگی‌های خانواده موفق دارد. که من همین‌جا خواهش می‌کنم دانشجویان بزرگوار و دوستان عزیزی که قرار است سنگ‌بنای زندگی‌شان را می‌گذارند، فرمودند «العلم فی الصَّغر کالنقش فی الحجر» آن بحث جدی‌تر ما که سنگ‌ها از ابتدا، اگر این دیوارها از ابتدا خوب، مستحکم و درست گذاشته شود، قاعدتاً دیوارها تا آسمان خیلی پاک و مطهر و سالم رشد می‌کند. آن هم این است که دقت کنید در کنار محبت که گفتیم یک رابطه دوطرفه هست، یک ویژگی هم قرآن مجید به دوستانی که قرار است تشکیل خانواده بدهند می‌فرماید و روی آن تأکید می‌کند و آن "رحمت" است «و جعل بینکم موّدتاً و رحمه». رحمت بسیار تعریف ظریفی دارد که دوستان بدان توجه کنند، به اصطلاح می‌گویند محبّت یکطرفه. بعد بیشتر حالت بخشندگی دارد. ما در رحمت یاد می‌گیریم که ببخشیم و انتظار جبران نداشته باشیم. در عشق که عرض کردم یکی از ویژگی‌های خانواده موفق و زوجین موفق است، خود مقولة عشق و صمیمت است و اصطلاحاً دوست داشتن بی‌قید و شرط یکدیگر است. یعنی ما باید یاد بگیریم که همسرمان را، یعنی زن باید یاد بگیرد که مردش را اینگونه دوست داشته باشد و مرد نیز باید یاد بگیرد که زنش را طوری دوست داشته باشد که به او عشق بورزد، این عشق هم ببینید سه مؤلفه دارد، عشق سالم، عشق پاک که در قرآن هم به مودّت و رحمت تأکید می‌کند. دوستی دوطرفه و زیاد را "عشق" می‌گوییم که "عشق سالم" سه مؤلفه دارد. دوستان عزیز! ما گاهی اوقات "میل" را با "عشق" اشتباه می‌گیریم. می‌گویند میل یک جریان احساسی و زودگذر است و در حقیقت یک کشش سطحی است و خیلی عمق ندارد و بیشتر جذابیت‌های ظاهری در آن نقش دارد. مثلاً صورت زیبا، امکانات مادی دختر یا پسر، یا حتی تحصیلات. می‌گویند "عشق" مقوله‌ای متفاوت از "میل" است. عشق درونی است. "عشق سالم" سه ویژگی دارد که باید بزرگواران دقت کنند و این را در خود تقویت کنند، و روی این فکر کنیم و کار کنیم و از این الگوی عشق مراقبت کنیم. یکی تعهد عشق است. یعنی در عشق زوجین، دختر و پسر به هم متعهد هستند، نسبت به یکدیگر باوفا هستند، می‌گویند مقوله شناخت عشق بُعد تعهد آن قرار دارد. یک عشق سالم و پاک که ما انتظار داریم در خانواده متعالی آن را بیشتر ببینیم بُعد احساسی عشق و صمیمیت وجود دارد، یعنی بارز است، یعنی احساسات بسیار پاکی نسبت به یکدیگر دارند. اینکه می‌گویند احساسات خودتان را به یکدیگر ابراز کنید، در خانواده متعالی و موفق بُعد احساسی صمیمیت بارز است یعنی فقط بُعد شناختی صِرف نیست، فقط بُعد اخلاقیِ صرف نیست، پس باید مراقب بُعد احساسات هم باشیم، باید به یکدیگر عواطف‌مان را بروز دهیم، باید صحبت‌های قشنگ با یکدیگر داشته باشند.

امروز متخصصین روانشناس یک بحثی را در حوزه ارتباط مؤثر دارند و در حقیقت می‌گویند "ارتباطات غیرکلامی" مهم‌تر از "ارتباطات کلامی" و verbal است. یعنی اگر امروز من همسرم را وقتی که منزل می‌روم یا بچه‌هایم را مقداری در آغوش بگیرم، به آنها دست بدهم، بیشتر محبت بدنی به آنها بکنم، آنها بیشتر از من راضی هستند و خوشحال می‌شوند و آرامش پیدا می‌کنند تا من بخواهم در ظاهر به آنها بگویم بچه‌های خوب من شما را دوست دارم. بنابراین بُعد دوم عشق شد احساس؛ و بُعد سوم که بسیار مهم است و آن را باید در خانواده موفق در خودمان تقویت کنیم "احترام" به یکدیگر است، به یکدیگر زیاد احترام می‌گذارند. احترام تعریفی دارد، احترام این است که ما افراد را همانطور که هستند بپذیریم نه آنطوری که ما در ذهن‌مان دوست داریم که این بسیار نکته مهمی است و نکته طلایی است. ما در بحث خانواده، به دانشجویان و خانواده‌ها عرض می‌کنیم که این مقوله را جدی بگیریم. ما در جامعه هم این مشکل را داریم، متأسفانه ما از طریق ذهن‌خوانی با مردم رابطه برقرار می‌کنیم، یعنی هرچیزی را که من فکر می‌کنم درست است همان را از همسرم انتظار دارم، بنابراین، این رابطه دچار یک تناقض می‌شود، دچار اصطلاحاً یک‌سوگرایی می‌شود، چون خانواده موفق دو بُعد دارد دو همسر در این رابطه هستند، زن و شوهر، مرد و زن، رابطه دو سر دارد. بنابراین اینکه احترام باید به یکدیگر بگذارند، در الگوی عشق که عرض کردم، در حقیقت افراد به ویژگی‌های شخصیتی همدیگر احترام می‌گذارند، یکدیگر را تحقیر نمی‌کنند. به عبارتی همان‌طوریکه هستند به افراد احترام می‌گذارند، نه آنطوری که در ذهن‌شان دوست دارند. اصطلاحاً ایده‌ال، همان که انتخابش کردی به آن توجه دارند.

پس اولین الگوی خانواده موفق که دوست داشتم به دوستان عرض کنم بُعد صمیمیت و الگوی عشق بود که عرض کردم دوستان مراقب باشند اگر می‌خواهید خانواده موفق و بالنده‌ای باشید و خانواده‌ای شوید که به نظر من، اسمش خانواده قرآنی هم هست، در قرآن هم ما راجع به این مقوله عرض کردم در سوره روم فرمایشات خیلی خوبی وجود دارد که مراقبت از الگوی عشق است. می‌دانید که عکس الگوی عشق و صمیمیت می‌شود الگوی دل‌زدگی. الگویی که افراد متأسفانه از یکدیگر سیر می‌شوند و اصطلاحاً خیلی از همدیگر راضی نیستند، یک دل‌زدگی بین رابطه‌شان شکل می‌گیرد و شما ببینید اگر از ابتدای ازدواج این الگوی دل‌زدگی حاکم شود بر روابط شما بزرگواران چقدر انرژی شما صرف می‌شود، چقدر ما دچار تنش و تضاد و دچار ناراحتی‌های فکری و روانی می‌شویم و لذا اولین مقوله، مراقبت از عشق هست که عرض کردم.

نکته دوم که در خانواده موفق می‌توانیم ذکر کنیم و بسیار هم نکته مهمی است، پذیرش یکدیگر هست. ما یک اشتباهی داریم که متأسفانه در جامعه در بحث مشاوره ما این را بین دخترها و پسرها داریم، بیرون از محیط‌های دانشگاه، غیر از دانشگاه این مشکل وجود دارد بین زن و شوهرها و دختر و پسر. این‌ها در حقیقت قبل از اینکه عقد و عروسی کنند، اصطلاحاً چشم‌ها را می‌بندند، بعد از عقد و عروسی نسبت به هم چشم‌ها را باز می‌کنند! این مقوله متأسفانه باعث نارضایتی از انتخاب می‌شود. ما باید یاد بگیریم قبل از عقد و عروسی چشم‌ها قطعاً باید باز می‌بود و باز باشد، یعنی در انتخاب، خودتان انتخاب کردید، خودتان ملاک‌های ازدواج را داشتید، حالا که ازدواج کردید، انتخاب کردید، حالا می‌گویند باید یک مقدار چشم‌ها را ببندید، حالا دیگر نباید خیلی عیوب همدیگر را جستجو کنیم، شرطی همدیگر را دوست داشته باشیم! یا مثلاً اگر من با آن دانشجوی مهندسی ازدواج کرده بودم زندگیم شرایطش متفاوت می‌شد، یا مثلاً اگر این دختری که سنش از همسر فعلی‌ام کمتر بود، اگر ازدواج می‌کردم و... یعنی دوستان بزرگوار بعضی‌ها شرطی زندگی می‌کنند، آدم‌هایی که شرطی زندگی می‌کنند به نظر ما روانشناسان آدم‌های stable با ثباتی از لحاظ شخصیتی و هیجانی نیستند. یعنی مسلط روی خودشان نیستند. بنابراین دومین مؤلفه خانواده بالنده، زن و شوهرهایی که اصطلاحاً می‌گوییم که خیلی رابطه متعالی دارند، خیلی رشد یافته هستند، زندگی‌شان رو به کمال است، این هست که زن و مرد همدیگر را می‌پذیرند، پذیرش‌شان بالاست. پذیرش تعریفش این است: یعنی اینکه زن و شوهر نزد همدیگر مقبول هستند. تعریف "پذیرش" و "مقبولیت" یعنی اینکه ما با خوبی‌ها و بدی‌های یکدیگر، ببینید این بدی‌ها هم هست، فکر نکنید زن‌مان یا شوهرمان باید فقط خوب باشد تا من دوستش داشته باشم. ما قطعاً ازدواج را در یک فرآیند نسبی داریم ازدواج می‌کنیم، ما در قوانین مطلق که ازدواج نمی‌کنیم، یعنی ما محیط، امکانات، شرایط، موقعیت‌ها، خیلی می‌تواند حس و حال ما را تغییر دهد، می‌تواند ما را ضعیف بکند، می‌تواند ما را قوی بکند. ببینید شما در ایام محرم و صفر، در ایام ماه مبارک رمضان، روحیات، خلقیات، عواطف ما متفاوت می‌شود و تغییر می‌کند. بنابراین باید یکدیگر را یاد بگیریم که همانطور که هستیم همدیگر را بپذیریم. با صفات منفی و صفات مثبت. اگر یک مردی بداخلاق است، اگر مردی از لحاظ مالی ضعیف است، اگر دختری یک مشکل خاصی دارد، از لحاظ شخصیتی، از لحاظ رفتاری و... پس نباید به چالش و به تحقیر فکر کنیم، چون یکی از آسیب‌هایی که خانواده‌های ما را تهدید می‌کند- اگر دوستان این را بدانند شاید کمک کند به بحث- این هست که خیلی از مشکلات خانواده‌های ما "تغییر" یکدیگر است! خیلی از خانواده‌ها که برای مشاوره می‌آیند می‌گویند آقای دکتر! کمک کنید همسرم را بتوانم تغییر بدهم. و لذا ما به آنها می‌گوییم که دنبال تغییر آدم‌ها نباشید کار بسیار سختی است. معصوم(ع) فرمود، فکر می‌کنم امام موسی کاظم(ع) باشند، فرمودند اگر شما بخواهید کوه‌ها را جابه‌جا بکنید می‌توانید، خیلی راحت است کوه‌ها را جابه‌جا کردن؛ ولی نگرش کسی را بخواهید تغییر بدهید، افکار انسانی را بخواهید عوض کنید، یک کاری کنید که شما را دوست داشته باشد کار بسیار سنگین و ثقیلی است. و لذا در یک پروسه‌ای قرار نگیریم که آخرش هم به بن‌بست برسیم، انرژی‌مان صرف شود، اما یک نکته طلایی باز اینجا وجود دارد و توصیه ما به دوستان جوان این است که اگر می‌خواهید زندگی‌تان انشاءا... پررونق باشد، پویا و داینامیک باشد، این است که یاد بگیرید – این نکته خیلی مهم است خواهش می‌کنم دوستان توجه بیشتری به آن بکنید- این است که ما باید یاد بگیریم با رفتارها و گفتار و احساسات‌مان روی دیگران اثر بگذاریم. پس این روحیه را در خودم تقویت کنم، من مثلاً اگر همسر خوب می‌خواهم، اگر همسر مؤمن می‌خواهم، اگر همسر باصفا می‌خواهم، اگر همسر اجتماعی می‌خواهم که ثبات شخصیتی و عاطفی داشته باشد، ثبات فکری داشته باشد، اثرش این است که ما باید روی خودمان را کار کنیم، یعنی به جای  اینکه بخواهیم دیگران را تغییر بدهیم خودمان را عوض کنیم و نگاه خودمان را تغییر بدهیم؛ یقیناً – خارجی‌ها ضرب‌المثل قشنگی دارند می‌گویند Give to Get بدهید تا بدست بیاورید- اگر شما بتوانید این محبت را بدهید و همسرمان را بپذیریم قطعاً بازخوردش هم، بازخورد مثبتی خواهد بود. بنابراین دومین مؤلفه خانواده موفق، "پذیرش" هست.

سومین مؤلفه خانواده موفق و زوجین موفق "درک‌شدگی" هست که بتوانند یکدیگر را درک بکنند. ببینید مقوله درک شدن تعریفش این است، دوستان دقت کنید ما این درک‌شدگی را می‌گوییم نیازهای همدیگر را باید بشناسیم، بهترین زن و شوهرهای خوب، زن و شوهرهایی که ما می‌گوییم خانواده موفق هستند نیاز یکدیگر را می‌شناسند. ببینید ما این را قبول داریم که با دو فرهنگ متفاوت داریم ازدواج می‌کنیم، دو انسان هستیم که امروز هم یاد گرفتیم کار تغییر انسان‌ها کار بسیار سختی بود. کار بسیار سنگینی است، شما ببینید پیامبران الهی، مثلاً حضرت نوح، پیامبر بزرگوار اسلام(ص)، چقدر در فرآیند تبلیغی‌شان زحمت کشیدند، چقدر تلاش کردند، چقدر توانستند افراد را به سمت هدایت و محبّت و انسانیت و دین رهنمون کنند؟ خیلی کم بوده است، تلاش زیاد، منتهی خروجی کم. اما نکته‌ای که دوستان باید به آن در بحث خانواده موفق به آن توجه کنند، اینکه همدیگر را درک بکنیم، درک‌شدگی یعنی اینکه ما نیازهای همدیگر را بشناسیم. یعنی من به عنوان شوهر خلقیات همسرم را بشناسم. همسرم به عنوان زن نیازهای بنده را بشناسد. برای اینکه دوستان انشاءا... کاربردی از این بحث‌ها استفاده کنند، ببینید ما اعتقاد داریم که انسان، موجودی چندبُعدی است، (16:55)

انسان یک موجودی است ابعاد زیستی دارد، ابعاد اجتماعی دارد،‌ ابعاد روانی دارد و ابعاد معنوی انسان دارد. دوستان یادتان باشد یکی از مؤلفه‌های خوب دین مبین اسلام همین نگاه چند جانبه به انسان است. این‌های دیگر به نظرم نگاه‌شان تک‌بعدی به انسان است، یا جسم را خیلی قوی می‌بینند یا به هرجهت فقط می‌خواهند به آخرت توجه کنند. انسان یک دین محبتی و کامل است که به صورت ترکیبی نگاه می‌کند.

الآن شما ببینید همین جمله‌ای که امروز یاد گرفتید، قرار شد ما همسرمان را درک بکنیم، خانواده موفق یکدیگر را درک می‌کنند، یعنی نیازهای یکدیگر را می‌شناسند. با این سرفصلی که خدمت‌تان عرض کردم و با این شاه‌کلیدی که خدمتتان دادم این که انسان ابعاد مختلف وجودی دارد، نیازهای زیستی، یعنی چه؟ یعنی اینکه ما باید به غذاهای همدیگر توجه کنیم، انسان باید به جسم خودش توجه کند، یعنی همسر خوب، همسری است که به جسم همسرش توجه کند، به سلامتی جسمانی یکدیگر باید توجه کنیم، چه غذایی می‌خوریم، چه لباسی می‌خواهیم بپوشیم؟ حتی مسافرت‌هایی اگر می‌خواهیم برویم.

نکته بعدی به سلامت روانی و بخش روانی همدیگر باید توجه کنیم. یعنی نیازهای روانی داریم. ببینید امروزه می‌گویند متخصصین روانشناس نیاز به محبّت، نیاز به دوست داشتن، نیاز به احترام گذاشتن، نیاز به بیان عواطف و... این‌ها نیازی است که یک مرد یا یک زن را خوشحال می‌کند، پس این هم نیازهای روانی ما هست. نیاز به تعلّق. ببینید بسیار این جمله مهم است – حالا من در بخش دیگر تفاوت بین زن و مرد را عرض خواهم کرد- که می‌گویند از اینکه از مردان تعریف شود بسیار خوشحال می‌شوند مخصوصاً جلوی دیگران، یعنی اگر ما می‌خواهیم یک مردی را نیازش را ارضاء کنیم این است که از او تعریف کنید، توانمندی‌هایش را بیشتر ببینید مخصوصاً جلوی دیگران، و برعکس خانم‌های ما، همسران پرتلاش و بزرگواران ما بسیار دوست دارند که یک مرد از آنان نظرخواهی کند، یعنی از آنها یک مرد مشاوره بگیرد، نه اینکه یک مرد خودش تصمیم بگیرد، خودش کارهایش را انجام دهد، خب این‌ها تنش و تعارض درست می‌کند. پس درک‌شدگی.

و بالآخره ما نیاز اجتماعی داریم. نیاز  اجتماعی چیست؟ نیاز اجتماعی یعنی اینکه ما در خانواده، در ارتباطات باید انسان‌های اجتماعی باشیم، روابط اجتماعی و انسانی، با اطرافیان‌مان باید رابطه برقرار کنیم، مثلاً اینکه یک دانشجویی، یک دختری بگوید نه عزیزم من فقط تو را می‌خواهم! او هم بگوید من هم فقط تو را می‌خواهم! با تو خوشبختم! این جمله، جمله ناپخته‌ای است. دقت کنید ما با جمع رشد می‌کنیم، ما با جمع موفق می‌شویم، ما اگر با جمع باشیم محبّت الهی شامل حال‌مان می‌شود. بنابراین رشد اجتماعی و در نهایت عرض کردم که بُعد معنوی را باید دقت کنیم. مردها و خانم‌های ما، به نیازهای معنوی، بعضی اوقات نیاز به یک خلوتی انسان داشته باشد، با خالق هستی رابطه برقرار کند.

بنابراین در این بخش خانواده موفق، سعی کردیم به دوستان مؤلفه‌های خانواده موفق با بگوییم، متأسفانه سه مورد بیشتر نتوانستیم بگوییم، انشاءا... در برنامه بعدی سعی می‌کنیم این را باز کنیم، عرض کردم خانواده موفق خانواده‌ای هست که قرار است به آرامش دست پیدا کند. با سه مؤلفه:

1)     گرامی داشتن و استفاده از الگوی عشق

2)     توجه به الگوی پذیرش همدیگر

3)     و بالاخره نکته سوم بحث درک‌شدگی بود که انشاءا... امیدوارم بتوانید به این مؤلفه‌ها توجه کنید